Feb 26, 2014

Nøvn – høggin hæl og sniðin tá

Fólkanøvn ella sernøvn bendast eins og onnur navnorð ella felagsnøvn .

Lat meg hugleiða nakað um nøvn, áðrenn vit tosa um bendingar: eitt navn er sera persónligt, tin persónligheit er knýtt at navninum. Tað eru nógvar gamlar sagnir og trúgv knýtt at navni. Navnið hevði eina serliga makt ella var ein verja onkusvegna. Vit minnast Høgnanavnið, sum Heðin Brú skrivar um í Lognbrá og Fastatøkum, mamma Høgna helt, at navnið bar deyðsvanda við sær. Summi eru kallað upp eftir abba ella ommu og skula liva upp til eitt navn. Í gamlari tíð vórðu nøvn sum Ørn ella Úlvur givin til tess at útvega barninum góðar eginleikar. Tað er kanska hetta, sum ger, at fólk halda sítt navn vera omanfyri vanligar reglur, akkurát sum um tey eiga navnið og rættin til at siga hvussu tað skal stavast, bendast, úttalast. Havi havt næmingar, sum ikki vilja finna seg í at tú bendir teirra navn, um tú sigur t. d. – og so spyrja vit Teit, kann Teitur finna uppá at siga – eg eiti ikki Teit, og hetta er væl at merkja sami drongur sum ikki hevði funnið uppá at sagt, “so spyrja vit ein drongur” ella: “nú síggja vit báturin”.....eisini t.d. nøvn sum Sigmundur, Finnur vera stundum søgd ...eg eiti Sigmund...ella eg eiti Finn....og so hugsar tú, okey kanska foreldrini eru donsk..men eitt navn er ikki sum einar buksur, sunm tú kanst klippa brøkurnar av, um tú vilt hava knæbuksur ella seyma eyka lummar á, um tú manglar lummar. Eitt navn er eitt orð, sum hoyrir til málið,  og málið eiga vit øll við tess reglum og bendingum. 

untitled

Viðvíkjandi bendingum so hevur orðabókin og www.fmn.fo eina rúgvu av fólkanøvnum, har tú kanst sláa upp bending, staving osfr. Og tað er akkurát líka natúrligt at sláa eitt sernavn upp sum onnur orð.

Vit síggja eitt individualistiskt rák, við nøvnum eins og við øðrum. Sjónvarpið hevði eina samrøðu við ein pápa, sum segði, at tey høvdu viljað givið børnunum nøvn, sum vóru serstøk og minnilig, og tvey av hansara børnum itu Malaki og Sadie Sigurrós, einki varð sagt í sendingini um, hvussu tey bendast.

 

Feb 24, 2014

Mister Pip eftir Lloyd Jones

Tað yvirskipaða evnið í bókini er, vil eg siga, tað at siga søgur, hvussu søgan kann brúkast, hvussu hugflogið fær flutt teg til eitt betri stað. Endurnýtsla av tekstum er altíð aktuelt, góðir tekstir eldast ikki, og teir brenna ikki, hóast bøkur og fløgur kunna fara upp í royk. Í hesum sambandi komi eg í tankar um kvæðini og sagnir og ævintýr, at duga uttanat er eitt varandi virði, sum vit gáa alt ov lítið um í okkara tíð. Ein sangur, tú hevur lært sum barn, kann ikki fara upp í royk. Hann er í eldvardari boks.
Høvundurin Lloyd Jones (f. 1955) er úr New Zealandi, og hendingar fara fram á Kyrrahavsoynni Bougainville. Ikki visti eg, at fyrrverandi Norðursolomonoyggjar førdu frælsiskríggj í nítiárunum og gjørdust sjálvstøðugar 1997 undir navninum Bougainville við hesum flaggi.
Flag_of_Bougainville_svg
Júst frælsiskrígggið í nítiárunum er baktjaldið í hesi søgu, stjórnarhermenn koma til bygdina at oyðileggja og týna, og uppreistrarmenninir, sum eru teirra egnu dreingir, koma rivnir og skræddir úr frumskóginum. Oyggin verður fyri blokadu, og tey mega hjálpast við, ja ongum.
BougainvilleBukaandNeighbourhood
Í fyrstani hava tey tvær bøkur, Dickensa Great Expectations og Bíbliuna, seinni hava stjórnarhermenninir brent alt, men søgurnar liva framvegis.
Frásøgufólkið er Mathilda, hon er trettan ár, tá ið søgan byrjar og fimtan við søgulok. Mathilda fær eitt heilt serligt samband við Pip og við læraran hjá sær Mr. Watts. Pip – høvuðspersónurin í Great Expectations – er hennara einasti vinur, og Watts er hann, sum letur henni henda vin og henda undurfulla heim. Søgan hjá Dickens er einasta skúlabók tey hava, og øll børnini duga hana uttanat. Tá ið bókin er horvin, endurskapa tey hana í felag, og Mr. Watts lærir tey at finna “sína egnu rødd”.
Mr. Pip/Watts kemur í andsøgn við bíbliutrúnna hjá mammu Mathildu. Hon er ein strong sterk kona, uppvaksin við missionerum og trýr fult og fast upp á helviti, mr. Watts er sera diplomatiskur og fær at enda við hjálp frá Dickens eisini virðing frá henni.
Mr. Watts er einasti hvíti persónur í bygdini, og rasuproblematikkurin er allatíðina ein tráður í søguni. Vit hoyra nakað um forsøguna hjá mr. Watts og nakað um familjuviðurskiftini hjá Mathildu, men bókin er sera einfalt skrivað, ikki fløktar hendingagongdir og nógvar persónssøgur.
Tað serliga við bókini er eisini frásøguhátturin, Mathilda er herlig. Hon og mamma hava eitt trupult, tætt samband, men tónin í bókini er framligur og skemtiligur og frekur. Mathilda er vaksin og farin av oynni, tá ið bókin endar, men Pip er enn hjá henni sum ein trúfastur vinur.
_Pip's_a_gentleman_of_fortune,_then__said_Joe,__and_God_bless_him_in_it!_8991813_orig
Serstakliga áhugaverd bók úr hinum endanum av verðini, men fast plantað í okkara mentan – saman við Cj´harles Dickens. Ivaleyst er høvundurin uppvaksin við vesturlendskari mentan á Wellington universiteti…..so ja okey postkolonialisma….eingilskmenn í New Zealandi , romantisk ung svørt genta, hvussu relevant er tað hjá henni at samanbera seg við gentleman Pip……. og hvat veit hann um at búgva á Bourgainville í krígstíð, havi ikki kannað alt hatta…so don’t even go there!

Feb 20, 2014

Offurmorðið eftir Duritu Holm

Bókin er ummæld í Sosialinum 14. feb. 2014. Hanus Kamban leggur fyri við at siga, at bókin er tann fyrsta krimisøgan eftir kvinnu á føroyskum, men har fer hann skeivur. Mina Reinert hevur bæði skrivað krimiskaldsøgu, Duldar leiðir, og krimistuttsøgur.
csm_Durita_Holm_4df0e2e526
Offurmorðið er ein krimibók, og hendingar og persónar eru hegnisliga riðað saman í eitt spenningsfult  net, sum fangar lesaran. At bera so í bandi, at ex sjeikurin Magnus úr Noreg, og vinurin og elskarin Javier, brotsmaðurin Ignacio og mangir aðrir hittast í Amazonas í dramatiskum umstøðum, er eitt flott avrik, ein røð av hendingum og tilvild føra til eitt flott hæddarpunkt í bókini.
Men ikki bara morðgátan fangar lesaran, eisini tarvafektaraumhvørvið, sum lýst verður. Persónliga havi eg altíð hildið, at tarvafekting er ein barbariskur og ódámligur siður, men eg havi ongantíð lisið nakað um tarvafekting.
Durita man hava kannað evnið væl, vit fáa at vita um búnar, amboð og rørslur, kanska hon hevur gjørt sum Alisa í bókini og verið á vøllinum við einum tarvafektaratoymi. Eins og onnur list kann tarfekting býtast sundur eftir stíli, hon kann vera klassisk, sum hjá Ignacio, djørv sum hjá Victor Sanchez ella listarlig sum hjá Javier. bullfighters.Bullfighter-CostumeTorero-Matador_-Red
Og frásøgnin um hin dámliga, kimiliga tarvafektaran Javier lýsir tarvafekting sum listarligt avrik, hann elskar tað, men hann hugsar eisini um, um hetta blóðuga ritual er nakað, sum hann hevur í sínum ílegum frá sínum ísakalda pápa. Ivastøðan hjá Javier er eyðkennandi fyri persónslýsingarnar í bókini. Tær eru ikki svart hvítar. Beistið Ignacio er ikki bara drápsmaður, men eisini ein maður í svárari samleikakreppu,  og hópdrápsmaðurin Kommamdanturin hevur svár minni í ryggsekkinum.  Og her líkist bókin kanska minst eini meðalkrimi: persónarnir eru áhugaverdir.
Kynsleiklutir. Hetta er evnið, sum høvuðspersónurin Alisa skal kanna í Columbia, men hennara egna lív og sterka persónligheit eru eisini kanningarverd. Sambandið við Magnus er merkt av hennara frælsistrá, og at hon ikki ynskir sær eitt siðbundið parlag. Feltarbeiðið hjá antropologinum Alisu er í tarvafektaraumhvørvi í Columbia, og har fær hon innlit í víðgongda mansligheit, frásøguviðurskiftini gera, at lesarin fær eina rúgvu at vita um losjuna Brøðralagið, ein miðaldarligan dreingjabanda, sum hatar kvinnur. Áhugavert er, at hesir órøddu, fimu menninir, sum berjast við tarv eru í so sera pyntiligum búna, figurseymaðum broderaðum klæðum og ballarinaskóm. Tað gleddi meg, at Alisa kortini ikki fór við Magnusi til Noregs men helt fram við síni gransking, hon hevði jú fingið fótin innum ímillum toreadorarnar.

Rithøvundurin er antropologur og bókin er um fjarskotin støð og indianarafólkanna støða verður lýst. Duruta hevur kannað málið og veit hvat hon skrivar um.
Fín bók, rós verd!

Feb 16, 2014

Tóm rúm eftir Marjun Syderbø Kjelnæs


ORSAKA





Tóm rúm í húsinum og tómrúm í sálini. Leikurin er eitt eksistensialistiskt drama, sum tekur ákoðaran við inn í sálarrúm menniskjans. Tvey menniskju, eitt par, sum hevur mist eitt barn. Tey búgva í sama húsi og tala saman, men oftast tosa tey fram við hvørjum øðrum; tey eru ikki í senn á sama stað. Sostatt eru tey sera einsamøll í síni sorg, tey hava somu song, men sova ikki saman, tí at hann arbeiðir um náttina. “Orsaka” siga tey, hann sigur tað, hon sigur tað, og pápi hennara sigur tað, tey kenna seg sek.
12862_ccc_225_122
Leikurin er á tremur við symbolum, bæði samrøða, yrkingar og pallur. Vit varnast beinanvegin fongsulsdámin í kamarinum, lykilin á lofti í heilum og fuglur og flogfar undir loftinum, og fuglurin í búrinum er flogin. Vindeygað er so høgt uppi, at eingin kjansur er at rýma tann vegin. Hon og hann eru fangað í síni sorg.
Hon – Annika Johannesen - hevur tann størra leiklutin, og tað er eitt fantastiskt sannførandi avrik, hon vísir. Hennara minni og tankar, sum verða søgd við eina bamsu ella við foreldur, sum vála sum dreygar á pallinum geva okkum eina ábending um barndóm og uppvøkstur, sum eru fortreytin fyri lívinum.

VITNI
Hon var vitni, sigur hon, og sjálvandi: børn eru vitni til tað, foreldrini gera og siga ella ikki gera og ikki siga, og foreldur eru vitni til barnsins lív. Men so er tað tað, um tú ert vitni til eitthvørt rangvørgt ella ræðuligt, hevur tú so ikki skyldu til at gera okkurt og ikki bara lata astronautarnar fara singlandi gjøgnum rúmdina í sínum draktum og kvalast spakuliga.
Hann – Annfinnur Heinesen – tykist vera meiri jarðbundin og kanska eitt sindur fávitskutur, og hann verður eisini tuflaður eitt sindur og sigur ‘orsaka’ ræðuliga ofta. Tey hava hvør sína sorg, menniskjans óbøtiliga einsemi verður lýst gjøgnum frustratiónir og meinigsleysa tilveru.
Ein dapur leikur – serstakliga fyrri partur. Seinni partur byrjar við, at nú hevur hon tikið seg saman og er farin at rudda. Ein dansur við flytikassum, sum verða skúgvaðir eftir pallinum og sendir gjøgnum luftina til dunandi tónleik, gevur ein lætta í tí dapra, og nú er rúmið næstan tómt.
12868_ccc_225_122
HESUMEGIN FORHANGIÐ
Í síni desperatión er hon til reiðar at lata alt fyri at sleppa at síggja loynirúmið, men tað ber bara ikki til, vit sleppa ikki inn um forhangið, tað sum er hinumegin er dult fyri okkum. Og hon letur absalutt alt, men fær einki afturfyri, hon er komin á botn, og har hittir hon mannin og endiliga fáa tey uggað hvørt annað.
Men leikurin er ikki realisma ella sosialrealisma ella nakað slíkt, Hann er ein margmiðlaeksplosión á fleiri fláum, og áskoðarin skal vera vakin og arbeiða við.
Vit vóru átta saman til leikin, øllum dámdi væl, onkur helt, at leikurin var í so uppgearaður alla tíðina, og at pallmyndin við hinum versta var óneyðug.
Sjálv haldi eg, at tjóðpallurin hevur enn einaferð sligið sítt egna met.
P1000410

Feb 14, 2014

Gera seg út til summarið

Við Gjógv er stórarbeiði í gongd, teir gera eitt kampingpláss við øllum henteikum og við framúrskaradi útsýni, líkindini at grava vóru ikki góð, vátaslettingur og kalt, men hýrinum bagdi einki.

020

Erling var har hjá teimum. Eg royndi at taka eitt selfie av mær og Erlingi, men eg noyddist at royna 5 ella seks ferðir til at fáa bæði uppá, ná tað er lættari við telefon.

019

Ásfinnur arbeiðir við sama lag í húsunum, nú er hann næstan liðugur, tað er blivið megapent, tey hava sama slag gardinur sum eg í mínum nýggja býli. Eg fekk Ásfinn at kanna, um kjøtið mundi ikki vera turt at taka inn nú.

006

007

Á heimleiðini var nógv vakurt at síggja:

031037

036

Feb 12, 2014

…a life of its own


Fyri eini viku síðani var eg í Louisiana og sá Asger Jorn og Jackson Pollock, sum eg eisini bloggaði um 4. feb. Lítið visti eg tá, at partur av framsýningini og tí stóra sýniskataloginum var blivið fyrireikað í Føroyum ella úr Føroyum. Lotte Nishanthi Winther, listasøgufrøðingur, var við til at seta framsýninginas í Louisiana upp, og hon býr í Suðuroy, har hon arbeiðir, sum hon segði í sínum Skypekontóri.P1000340
Hon segði, at framsýningin var ein roynd at fáa hesar báðar at hittast, teir hittust ongantíð í lívinum. Tað var dupult stuttligt at hoyra um framsýningina, tí at eg havi sæð hana og fingið nógv burturúr. Fyrst sóu vit ein film, har Pollock arbeiðir við einum stórum málningi, sum liggur á jørðini. Pollock fær arbeitt frá øllum síðum, og hann fær nýtt tyngdarmegina, tá ið hann stoytir og slettir máling á.  Lotte N. Winther greiddi frá, hvussu listamenninir arbeiddu, at Pollock var einspennari og arbeiddi við sær sjálvum, og Jorn var partur av fleiri listafelagsskapum og tjakaðist um list og samfelag altíð tá ið tað bar til.
Pollock segði, at málningurin livdi sítt egna lív, og hann royndi at lata hann liva.
P1000336P1000338P1000342

Feb 11, 2014

Lagnustundin 1814

 

baardfr

Kringlan í NLH var fullsett, tá ið søgufrøðingurin Baard Frydenlund helt sín fyrilestur um 1814. Hann tosaði nakað um tíðina undan og um avleiðingarnar av Kielersáttmálanum. Til at lýsa neyðartíðina í Norðanlondum við sjórænarum, hungri og kríggi nevndi Baard Terje Vigen, sum hann vísti eina tekning av. Hann bar Nólsoyar Páll saman við Wedel greiva, sum eisini royndi at útvega korn til Svøríkis.

Norðmenn hátíðarhalda í ár 200 ára dagin fyri norskum sjálvræði. Hann kallaði hendingina eina kollvelting, tí at samstundis sum Noreg fekk grundlóg, var henda grundlóg ein frælsislóg. Støðan í Noreg eftir 1814 bleiv heilt øðrvísi enn í Danmark, sum enn hevði sín einaveldiskong.

Áhoyrararnir høvdu serstakliga áhuga fyri avtaluni í Kiel, sum segði, at Svøríki skuldi hava Noreg, men ikki Føroyar, Ísland og Grønland. Hvussu mundi leikur havt farið, um vit fylgdu við Noreg tá? Og hví mundi hetta koma í lag?

Bogi Godtfred segði, at hann hevði lært í skúlanum, at teir gloymdu Føroyar, men tað helt Baard ikki vera, kanska Bretland og Proysen hava ikki viljað latið Svøríki gerast so stórt, ella Svøríki hevði ikki áhuga at hava tey  londini, tí so skuldi man hava ein dýran flota at verja tey.

Serstakliga spennandi at fáa ein tíma í norskari/norðurlendskari søgu, glað at eg fekk upp í lag at fara.

Feb 7, 2014

Ung list

Tá ið vit høvdu verið í Norðurlandahúsinum og perlað í Mumistovuni í ein tímas tíð, segði eg, at nú fóru vit á istaframsýning.

 

Tá ið Herbert hoyrdi, at tað var at hyggja eftir myndum, helt hann, at tað tímdi hann ikki, tí at tað var so keðiligt, men tá ið vit høvdu verið og sæð myndirnar í Innova, segði hann, at hasar myndirnar vóru ‘nokso stuttligar’.

P1000278P1000279

Eg má siga, eg var samd við hann, hygg hesir frískligu litir og episku formatiónir. Herbert føldi sjálvur, at hnn hevði tvey sovorðni bein í hondini, sum stinga út á hasi hondini. Herligt at síggja okkurt nýtt og ungdómsligt.

P1000275

Børn spæla

DK jan 14 190

 

M: eg var mamman

H: nei, tú var systirin

M:okey

H: eg finni ikki handa grøna pinnin

M: her, mamma hevur funnið hann

H: takk mamma. Nú skuldi tú til arbeiðis

M: okey

H: ja, tú fert í miðlon

M:nú eri eg aftur

H:arbeiddi tú uppá sjúk fók?

M:ja

Ótrúliga stuttligt at hoyra tey byrja at spæla saman, also ordiliga saman. H (5 ár) ornar og hevur tær stuttligu rollurnar, M (næstan 3) rennur aftaná, mega nøgd. Men sum sæst omanfyri, dugir hon at útvega sær sína rollu. Eitt kvøldið spældu tey doktara, H var lækni, og M sjúklingur, hann vavdi hana inn, stakk eina skeið í munnin á henni, og so hevði hon eitt hvítt pappír í munninum, tað var so stuttligt, at tey vóru í skellilátri, so flenti eg við, og so mátti H eisini fáa sær eitt sovorðið í munnin.

DK jan 14 244

DK jan 14 249

DK jan 14 228

Feb 4, 2014

LOUISIANA

Altíð eina vitjan vert. Mín sunnudagsútferð var norður til Humlebæk á Louisiana. Lars var so beinasamur at koyra meg norð við mínum matpakka. Eg sá ikki færri enn tríggjar sýningar og sjálvandi tað, sum altíð er at síggja har, m.a. útiverkini.
DK jan 14 121
Bromberjakakan var frálík dessert. Myndin niðanfyri er tikin við fullum zoomi av Oyrasundsstrond.DK jan 14 127
OG SÆR SO NÓGVAR MUNNAR
Fyrsta sýningin eg sá var Asger Jorn og Jackson Pollock, ein einastandandi framsýning. Teir umboða báðir eina nýggja ekspressionismu eftir kríggið. Líkir og tó ólíkir. Har vóru eisini so sera góðar frágreiðingar á donskum og enskum um háttalag, tøkni, motivskapan og um, hvussu listamenninir sóu sambandið ímillum listaverk og ‘veruleika’.
DK jan 14 153
Myndir av postkortum, Asger Jorn omanfyri og Pollock niðri undir.DK jan 14 167
Onnur sýningin var ARKTIS. Hana dámdi mær ikki so væl. Afturlítandi og folkloristisk. Og listin var næstan bara fotomyndir, og fá grønlendsk ella arktisk listafólk vóru umboðað. Geologi og etnografi, kajakkir og ein ovurstór útstappað ísbjørn. Eitt videoverk fangaði meg: ein dokumentarfilmur um grønlendskar fangar í Danmark. Blaðungir menn, drápsmenn. Teimum leingist heim, og einki fongsul er í Grønlandi, londini bæði kunna ikki semjast um, hvør skal gjalda.
DK jan 14 134
Tann triðja sýningin eitur Det arabiske nu. Hon var fyri tað mesta um húsabygging fyrr og nú, m.a. vóru myndir av háhúsabygging í Dubai. Ein fjølbroytt framsýning við videosýningum, fotomyndum og nógvum húsamodellum.

Feb 1, 2014

Gódur leygardagur


Fór saman vid Turid Halli og børnunum í Den blå planet. Tad nýggja sjósavnid her í býnum. Fór í Metro til Kastrup statión, hetta Metro byggjaríid óruddar illa, men tokini eru fantastisk, skjót, koyra ofta og lyfta er nidur á perongina. Sjósavnid er øgiliga flott, stór fiskabúr og ein glastunnil, so at tú hevur havid alla stadni rundan um teg. Hávar og skøta fóru spakuliga fram vid beint fyri nøsini á tær. Og so vóru fiskabúr vid hesum ótrúliga, óveruliga fagurlittu fiskunum.

Eitt, sum vit gleddu okkum til, var at síggja fuglabergid - The far north. Hesi bjørg vórdu nevnd í reklamum og í bladgreinum, tá id savnid læt upp í 2013. Men tad var eitt stórt vónbrot, reydligir steindeydir betongstabbar og fýra lundar, sum krógvadu seg. Myndir úr Føroyum vóru ymsastadni, postkortmyndir. Men fuglabergid var ein vánalig umbodan av Føroyum, ein rædumynd, heldur enn ein brellbiti. Tad var betri ógjørt, savnid er so flott annars.