Maður merkir menniskja av kallkyni.

 

Tað er eitt gott toymi, sum hevur morgunsendingina, tey gera eina fjølbroytta sending við nógvum stuttum táttum, modernað og væl dámt. Máltátturin hevur fingið innivist aftur, hann bleiv spardur burtur fyri einum ári síðani.

Í morgun var evnið kyn og mál, eitt ógemeina áhugavert evni. Ein lurtari vísir m.a. á, at bland er komið í kynsbendingina í dømum sum: Forkvinnan hjá sjúkrarøktarfrøðingunum sigur, at TÆR fara ikki at slaka….tí at starvsheitið er kallkyn, men limirnir konufólk.

Eg eri samd við spyrjaran, at tað skal leitast leingi eftir starvsheiti, sum er kvennkyn. Tey uppløgdu at nevna eru ljósmóðir, barnagenta....vit høvdu nógv starvsheiti við einum kvennkynseftirfesti –inda ella –inna, -kvinna ella -kona sum t.d. lærarinda, sangarinda, arbeiðskona, seymikona og skrivstovukvinna, men tey vórðu útreinsað...um tað var niðrandi fyri kvinnur at vera vaskikona ella fyri menn at vera vaskikona..tað veit eg ikki..eg hugsi grundgevingin var, at vit skuldu hava kynsneutral orð...í mínum huga skuldi orðið so verið hvørkikyn, og tað er so orð sum vaskifólk, ella skrivstovufólk, og eitt orð sum lærarafólk er eisini ella var vanligt. Men tað er ikki nógvur neutralitetur í kallkynsorðunum lærari, sangari, leikari, málari, sniðgevi.

Lurtarin nevnir orðið sjúkrasystir, sum er blivin maður og so allar frøðingarnar, tað tykist sum, at so skjótt sum ein ella tveir menn gjørdust sjúkrasystrar, so mátti orðið broytast, ella so skjótt sum hægri lestur kom uppí, so skuldi kvennkynið burturbeinast. Tað ljóðar ivaleyst neutralt í mansoyrum at hava kallkyn um tað mesta.

Í málfrøði verður tosað um málkyn og lívkyn, og Orðafar, málgagnið hjá málnevndini, sigur at málkynið vinnur í dømum sum hasum hjá lurtaranum, t.e. tað málsliga rætta er ...forkvinnan hjá sjúkrarøktarfrøðingunum sigur at....TEIR fara ikki at slaka.

Nei, tíverri havi eg eingi góð ráð, men eg kann siga, at eg akti ikki hasi boðini frá málnevndini, mín umbering er, at vit hava ein nýggjan setning og nýtt grundorð (sum tað eisini er í lurtarans setningi): eg var hjá lækna í dag, HON segði at../ ..hondbóltsspælararnir vunnu tepurt, TÆR eru glaðar - og hetta er fyri at genturnar ikki skula verða nevndar TEIR.../ men um lýsingarorð stendur hjá kallkynsorðinum verður verri, so verður tað lærarin var illur (ikki ill, hóast lívkynið er kvennkyn). Eini ráð kundu verið at brúkt lærarinda og sangarinda, kanska víðka nýtsluna og sagt maskinmeistarinda ella hon er sniðgeva, fyritøkan hevur ein sniðgeva og eina sniðgevu. Vit vita, at tað ber til at gera nýggja orð. Vit hava sernøvnini Rói/Róa og Uni/Una...vit kundu kanska havt starvsheitini ein lækni/stjóri hann- ein lækna/stjóra hon (sum Kirsten Brix skjeyt upp í einum Kvinnutíðindum í 80unuum).

Breiðari høpi

Spurningurin er filosofiskur og ideologiskur líka nógv sum málfrøðiligur. Eitt er at mállæran skal vera í ordan, eitt annað er, at málið skal spegla tað samfelag vit liva í, málið skal eggja kvinnum og monnum til at vera virkin og taka lut og ikki seta tey í bás. Og orðini skula geva gentum og dreingjum fyrimyndir, og hvussu ávirkar tað gentur, at tað altíð er teir í tinginum og stjórin sjálvur, ið tekur avgerðir og verður eftirspurdur. Í Svøríki, sum altíð er frammalaga í javnstøðuspurningum, var fyri umleið einum ári síðani lagt upp til, at eitt nýtt fornavn hen skuldi koma ístaðin fyri hann og hon, so at eingin munur var á gentum og dreingjum. Í Íslandi er eitt orð gjørt til kvinnuligan skúlastjóri : Hún er skólastýra/hann er skólastjóri (orðið verður tó ikki nógv nýtt)

Kjak um kyn og mál hevur fleiri ferðir verið frammi í Føroyum, t.d. í samband við at bókin hjá Kirsten Didriksen kom út í 1986 (Færøerne – sprog og køn). Við støði í kanningum vísti høvundurin á, at føroyskt er eitt konservativt mansmál, og at bæði kvinnur og menn umtala kvinnur sum menn. Bergtóra Hanusardóttir hevði tá eina grein um hesar spurningar, og hon vísti netupp á imperialismuna í málinum,. (sitat) ”....sum beinir burtur starvsnøvn, sum skilja ímillum kynini og mannlig verða sett í staðin, t.d. lærari og frisørur. Hesi og líknandi starvsheiti eitt nú assistentur og tannlækni eitast at vera kynsneutral, men eru tað als ikki.” Hetta var í 80unum, og nú skriva vit 2013. Okkurt er batnað, nógv siga tingfólk, vaskifólk, tíðindafólk. Umboðsmaðurin sigur, at hon hevur einki ímóti at eita maður. Løgmaður er maður………..tja….