Við síðurnar av
Er eitt áhugavert dømi um tað, sum á enskum verður rópt ‘intrusive r’. Vit kundu sagt órógvandi r. Ella bara eyka/óheimilað r. Tað hevur við framburð at gera, eitt r verður skotið inn, til at fáa orðið at flóta betur. Vit nevna enska dømi ‘China r and Japan’, har r kemur ímillum tvey sjálvljóð , tvey a, sum annars ikki flóta saman. Á føroyskum kunna vit nevna orðið hatta, sum ofta verður framborið ‘hattar’ sum í ‘hattar har’, r stungið inn ímillum a og hálvvokalin h, sum ofta verður framborin sera veikt. Tað hevur við rytmu og ljóðlíkindi at gera.
Í máliskuni, sum lurtarin nevnir eru ikki færri enn tvey eyka r, tað seinna lýkur treytirnar, sum vit sóu: stendur millum tvey sjálvljóð, tað fyrra er kanska so komið við eini ljóðanalogi ella herming.
Sjálvandi er tað ikki rætt at siga ‘við síðurnar av’, tað ber jú ikki til at sita við báðar síðurnar av e-m
Hoyrir avgjørt til talað mál og eigur ikki at verða skrivað.
Eitt annað, sum kundi verið tikið fram í sambandi við júst handan málburðin, er, at hann er vorðin í so tránýttur í føroyskum í dag. Vit siga, hann sat við síðuna av henni, húsini stóðu við síðuna av ánni, bólturin fór við síðuna av málinum. Eg veit ikki, um tað er beinleiðis skeivt at siga so, men í øllum hasum dømunum hevur í hvussu so er danski málburðurin “ved siden af” sníkt seg inn og skapt minni fjølbroytni, enn har var frammanundan. Hann sat undir liðini á henni, húsini stóðu við ánna, og bólturin rakti ikki málið ella fór framvið málinum, soleiðis ber eisini til at siga tað, kanska heldur snøggari.
Hatta, sum kom fram í áðni um okkara lyndi til at leingja orðini, skapa eitt annað flog, skoyta stavir ella orðaliðir uppí orðini, er eisini skylt við okkara lyndi til at brúka fylluorð. Okkum dámar at breiða tað út ella drýggja tað, sum vit vilja siga, soleiðis at tað fyllir meira. Vanlig slík fylluorð kunnu vera einstøk orð “soleiðisnar” “harbeint” “harbeintnar””helsje” (fyri heldur tú ikki), fyri ikki at tosa um heilar setningar sum, “eitt ella annað stað er tað soleiðis o.s.fr” ella “í mínari verð er tað o.s.fr”. Tað er einki galið við at brúka fylluorð, tað ger man í øllum málum, men tað er tað at misbrúka fylluorð, sum er galið. Viðhvørt brúka fólk so nógv fylluorð, at tey illa fáa tosa fyri teimum, og tað er minni gott.
Seinsummar
Fyrst er at siga at da-før orðabók hevur orðið síðsummar fyri sensommer. Orðið er ikki í fø-fø orðabókini.,
Fyrsta stavilsi síð- merkir seint, sum í síðla, ella sídlembingur (um lamb sum er lembt seint).
Eg haldi meg ikki hoyra hetta “seinsummar” serliga ofta, og eg haldi heldur ikki, at tað fæst at sita so væl í málinum. Vilja vit so siga “Á seinsumri fer tjaldrið avstaðaftur”, ella “seint á sumri fer tjaldrið avstaðaftur”, hvat halda vit ljóðar betri?
“Í hoyna” vildi í gamlari tíð sagt akkurát tað sama, men tað tykist sjálvandi mongum gamalsligt at siga so í dag, tí at hoyggja er í dag virksemi, sum bert tey heilt fáu luttaka í. Tað, at málburður, sum fyrr hevur verið vanligur, dettur burtur, tí at tað, sum málburðurin hevði sín uppruna í, ikki er vanligt ella er til longur, gevur øðrum orðum, sum vísa til okkurt betri kent, rúm í málinum. “Seinsummar” er soleiðis bara eitt navnorð, sum verður gjørt burturúr tí hjáliðinum, sum tað vanliga “seint á sumri” er. Orðið er vanligt danskt orð, men er nýkomið inn í føroyskt.
Lurtarin spyr, hvat vit halda um tað, at fyrisetingin uppá verður sett ímillum, tá sagt verður frá til dømis vinningi/kostnaði ella tapi í fíggjarligum samanhangi. T.d.• undirskotið er upp á 200.000 kr. ella • yvirskotið er upp á eina millión krónur, kostnaður er komin upp á 350 millliónir krónur
Eftir mínum tykki ljóðar orðingin uppá alt annað enn góð. Kundi mann ikki sagt, at undirskotið er 200.000 kr.
t.d. Jú eg eri púra samd við lurtaranum, at teir báðir fyrru setningarnir ljóða betur við ongum ’uppá’. Tan triðja orðingin er heldur øðrvísi, upphæddin er komin upp á 350 mill., tað vísir eina gongd, hetta er bara vaksið og vaksið, sum t.d. prísurin á Marknagilsdeplinum, og nú er komið upp á eitt ávíst stað/upphædd.
Vit nýta eisini orðið óneyðuga í máliskuni, ein genta upp á 5 ár., her er betri at siga ein fimm ára gomul genta ella ein, sum er 5 ár. Men sum talað mál er hetta sera vanligt, og gevur mær ikki svøvleysar nætur. Tað sum er verri er, at fólk/næmingar, sum absalutt vilja rudda hetta úr ,siga so bara ’á’, tí tað skal vera føroyskari, og tað passar ikki, t.d. svarið á handa spurning er….
Tað tykist heldur tungt og eisini óneyðugt at hava hasa fyrisetingina, tað er nóg mikið í hasum givnu førunum bara at siga er. Hyggja vit í orðabókina , finna vit ikki uppá brúkt soleiðis.
Eg eigi 200000kr – eg eigi eina upphædd, sum er (ikki ”uppá”) 200000kr. har og eina aðra upphædd, sum er o.s.fr
Næmingar, ”tey” ella ”teir”?
Næmingar sum kallkynsorð ella sum kynsneutralt orð. At siga tey um næmingar kann vera kynspolitiskt rætt, men grammatiskt er tað skeivt. At tað er grammatiskt skeivt, kunnu vit ikki snúgva okkum undan uttan at upploysa tað, at orðini hava grammatiskt kyn, og tá verður málsligur ruðuleiki. So svarið má verða, um tað er málfrøðingur, sum verður spurdur, at tað er skeivt at siga hon ella tey í hesum føri. Hetta er jú ikki eindømi, verri enn so, hvussu við lækni, lærari, bókavørður, bakari, kokkur o.s.fr., o.s.fr. Okkara mál er eitt kallkynsmál, og tað evnið er granskað vísindaliga og viðgjørt í kjaki. Men, men, harvið er avgjørt ikki sagt at tað er gott, at tað er so. Málið er bara ein spegilsmynd av tí, at heimurin í mangar langar øldir hevur verið ein mansheimur, og tann speglingin fer allarhelst í longdini at broytast, soleiðis at málið so við og við kemur at vísa tann veruleikan, at menn og kvinnur eru javnsett útbúgvingarliga og samfelagsliga sum heild.
Ein máti er at vera meiri neyv tá ið tú talar, nevna gentur og dreingir, ella lata vera at brúka orðið ’ mann’ (kk) heldur nýta orð sum tú/eg. Sjálv royni eg altíð at sleppa undan at siga t.d. lýsingarorð í kallkyni um gentur, tá geri eg heldur nýggjan setning við hvørkikynsgrundliði: næmingarnir eru 24 í tali. Tey eru sera dugnalig. Her stendur sjálvandi tey fyri næmingarnar, men av tí at tað er ein nýggj grammatisk heild er ikki villa í (kanska).
No comments:
Post a Comment