Konan við 1000 stig

On my mind (sum tað stendur á FB): Man okkara miðlanýtsla, telefonir við interneti, teldlar og fyrst og fremst FB vera ein atvold til, at skaldsøgur brúka privatar persónar og privat lív meiri og meiri? Vit eru so von við, at tað privata verður penslað út á internetinum, at vit kunnu tað sama skriva eina skaldsøgu um tað?

Henda søgan er um Herbjørg Mariu Bjørnson, sum er abbadóttir fyrsta forseta Íslands, Svein Bjørnson. Bæði forsetin og danska kona hansara verða nevnd við sínum veruligu nøvnum eins og sonurin Hans Henrik, sum var nasistur og bardist í týska herinum undir krígnum. Á internetinum síggi eg, at rithøvundurin Hallgrímur Helgason hevur tosað við konuna sjálva og brúkt hennara frásøgn í hesum marglitta teppi av søgum.
BYGGING: Gomul kona sigur frá. Hon liggur í seingini í bilhúsi. Øll søgan er endurminningar hennara. Kapitlarnir hava árstøl sum yvirskrift. Flestu kapitlar eru sjálvstøðugar søgur t.d.:
--  Herra hjá póllendinginum Marek, tey búgva saman eina tíð, so varnast hann nazimerki á armi hennara, og hon verður neyðtikin.
-- Herra verður forelskað í nazi yvirmanni, hann yrkir, hann verður skotin.
-- Herra og pápin í Argentina, búgva og arbeiða hjá eini familju. Herra fær eina dóttir (við einum deyvstummum útskoti, sum hon fær tokka til), og hetta kemur heilt upp á tvørs í einum arvastríði.
-- Søgan um ferð íslendska sendimansins til kong at boða frá, at Ísland tekur sær sjálvstýri.
Høvuðspersónurin verður kallað Herra, eitt maskulint orð, sum kanska speglar hennara sinni og kyniska hugburð til alt her í lívinum. Hennara upplivingar undir krígnum hava sett djúp spor. Hennara kærasta ogn er ein granat, sum hon hevur til sín doyggjandi dag, og sum hon doyr við í føvninginum. Tað er hjartað í pápa hennara, tí ólukkuliga nasistinum, sum doyði, áðrenn hann fór í kríggj.

MYNDAMÁL: Tað stuttligasta við bókini er myndamálið og nýyrðini, sum høvundurin setur saman. Eg las bókina á íslendskum, men eg skilji, at danska týðingin skal vera so frálík.
Hon er fødd í 1929 í oyggjaríkinum í Breiðafirði, Svefneyjar, óteljandi á flóð og óforteljandi á fjøru. Tær fylgja henni í øllum mótburði, oyggjarnar, t.d.  tá ið hon hevur tað ringast: “…lá þar fløt í hillu og taldi Svefneyjar, með skerjum og løndum, og lét hjartaslag fylgja hverri þeira.” Einaferð er hon á oynni Amrun í Frísalandi, og har kennir oyggjabúgvin seg heima. Ísland er oyggj, Herra missir sín moydóm, men Ísland missir ikki sín oydóm, tí at Ísland er so langt burturi og so kalt, at neyðtøkumenninir mega lúta.  Hvør løta, sum vit minnast, er ein oyggj í tíðarinnar havi, og um Breiðafjørður er mítt lív, eru oyggjarnar teir dagar, eg minnist, men á fjøru síggjast aðrar oyggjar og sker, tað er dulvitið. Teldan er mín modernaði páhangsmotorur. Fyrr var lívið sum ein vælsmakkandi 16 faldað samloka, men nú er flísin bara sum eitt tunt plastikk.
Orðið sjálvsystir er eisini eitt stuttligt orð, tað er Herra sum gomul, sum sær seg sjálva sum barn.
EVNI. Tøgnmentan. Harra Tøgn Tagnarson ræður í Íslandi, og ein grund er, at íslendingar hava einaferð í fyrndini lovað hinum norðurlandatjóðum, at teir skuldu goyma tungumálið fyri teir, meðan teir fjasaðu við týskarar og fransar. Og slíkt, sum mann goymir fyri onnur, nertir ein ikki sjálvur. Men hinir dekansettir hildu ikki avtaluna, komu bara og vildu gera Ísland til hjáland og noyða teir at tosa sín útvatnaða variant av gullinum.
TJÓÐSKAPUR: At vera íslendingur er ein sjúka (127); íslendskt summar er krím, gentan verður happað í donskum skúla, tí at hon er íslendsk. Danskur samleiki verður sera speiliga viðgjørdur og miniature legoland, tann lítli dunnungin og den lille havfrue verða tikin sum dømi. Men íslendsk tjóðareykenni, sum til dømis flaggið verða eisini sera niðrandi umtalað (318);  Málsliga støðan í Frísalandi elvir hugleiðingar um írar, bretonar og baskar, sum eisini hava upplivað málsliga kúging.
KYNSPROBLEMATIKKUR: 217,227 - Stuttligari at vera maður; konur verða altíð, allar neyðtiknar  “...Í hløðum, á hløðum, í lautum, í leitum, á heiðum., í stofu, í verbúð, í skemmu, á balli, í skógi, á skipi, í kastala, koti, garði og aldingarði..” Tá ið kríggið er av, byrjar kríggið hjá konufólkunum. Hjartanemandi er søgan um Gunnu, sum helt seg hava drong í næstu bygd og ringir til hansara via radiotelefon, og øll lurta, tá ið hann sigur “…eg havi fingið gentu”, hon svarar “Eg veit, tað er eg”…”Nei, nei eg meini eg havi fingið eina nýggja damu.”  Bæði Gunna og drongurin eru skerd mentalt.
Men Herra, sum hevði viljað itið Dana, hevur tíðliga fingið góð ráð frá gamlari konu í Keypmannahavn: “þú skalt vera Dana þegar þú þarft”. Herra vaknar kynsliga á 13 ára aldri, og hevur eina deiliga uppliving við einum kusti á einum almennum vesi. Hetta brot er ótrúliga væl skrivað, frekt og stuttligt. Tá ið hon kemur út aftur, er hon vorðin norna, heks. Hon sær eina konu við einum kusti: “Fyrir utan stóð ellinorn á bláum slopp með frygðarvønd í hendi, sinn besta vin í hálfa øld. Og skildi ég nú hvers vegna karlmenn høvðu gert úr þeim nornir sem tóku kústinn fram yfir kát þeira…En ég var aldrei falleg, yndisleg kona. það var ég ekki. Nei, nei. Ég var norn.”
Tað er ein maður, sum hevur skrivað bókina, kanska er tað tí, at Herra er so “ókvinnulig”, eisini hóast hon hevur feministisk sjónarmið. Hon hevur eitt sera løgið samband við síni børn og barnabørn. Á onkran hátt kemur tú ikki undir húðina á henni, men Herra er sjálvandi bara, sum hon er.
Bókarheitið sipar til hitan í krematoriuovninum, har Herra hevur biðið sær tíð 14. desember. Eisini sigur Herra, kærleiki ella kenslur verða mátaðar í stigum.
Bókin er góð.