Eitt so stuttligt hugskot, sum tey á Ræst hava hesa vikuna! Heiðra móðurmálið, meðan tú etur teirra røstu matskrá. Áhugavert orðasavn við matorðum lá á borðinum. Og drykkirnir maður! so sera væl hóskandi til tað ræsta. Vit fingu einar 7 rættir, tað, sum mær dámdi best, var avgjørt tvøst og spik, skorið í strimlar við smáttuosti og broysknum hindberjum, serverað á mjúkum eplakodda. Súpanarsnapsurin, sum var røst súpan legerað við rót, var eisini ótrúliga lekkur.
Mítt málprát var soljóðandi:
Málið er ein livandi vera, sum veksur og minkar, mennist og fánar alt eftir, um hon fær føði. Hvør er føðin hjá móðurmálinum, nær veksur móðurmálið ? tá ið vit vinna nýggj máløki, tá ið teldumálið er føroyskt, tá ið matstovumálið er føroyskt, nær minkar og fánar málið? Tá ið tað ikki verður brúkt, tá ið eingin tosar saman, eingin lesur bøkur ella lurtar eftir útvarpinum. Tá ið vit lata maskinurnar tosa á fremmandum málum fyri okkum.
Tað er stuttligt at samanbera mál og mat , ella tekstir og, at síggja eina
máltíð sum ein tekst, eina yrking, eina samrøðu ella einarøðu. Ein máltíð er sum ein útsøgn:
Mín elskaði, vilt tú uppliva hesa yrking eg havi skapt í ovninum? Ella góða kom og uppliv hetta ævintýr, sum eg havi skapað við hvítleyki, lambskjøti og tomatum. Ella: Kom og tygg teg ígjøgnum hesa greinina um pedagogikk og vita um tú fært hann at sodna, tí eg havi sett hana í hálsin.
Kokkar eru í einum skapandi yrki: at gera ein nýggjan rætt er sum at yrkja eina yrking ella skriva eina søgu. .....Tað nýggja trendið í matstovumentanini er kanska meiri at servera heil stutsøgusøvn ella skaldsøgur í senn. Men at skapa er at finna uppá, nýggj orð, nýggjar myndir og samanberingar, nýggjar smakkkombinatiónir. Á internetinum – í eini lýsing - fekk Leif Sørensen sær ein dagin turt spik afturvið turrum kjøti....whatttt? Ja, hann eksperimenteraði.
Nógvar máltíðir eru tiltiknar, súrepladessertin hjá Evu, sum hon bjóðaði Adami, tann heilaga kvøldmáltíðin t.d. og Babettes gæstebud, kanska ikki so heilt ólíkar máltíðir, máltíðir við sera stórum avleiðingum.
Málið er sum matur. Pápi segði einaferð, tá ið talan var um skaldabrøðurnar úr grannahúsinum Áarstovu, sum so ofta verða samanbornir, at tekstirnir hjá Hans Andreas Djurhuus vóru skerpikjøtið hjá føroyskum børnum, men yrkingarnar hjá Janusi Djurhuus vóru sum bomm og dessert. Og vit vita øll, at vit mega eta kjøt fyri at blíva stór og sterk. Og bomm brenna tenninar.
Men hví er
Hann rann sær kátur upp um heyg ella A
bbi tín er ríkur turt kjøt? Og hví er
hana sveipti havsins hjómhvíta froða bomm? Málið....annar brúkar tey føroysku orðini, gerandisdagin hjá børnunum, gerandismálið er bulurin í málinum, hin leitar fram forn orð og fornar bendingar, spennandi og áhugavert, sunnudagsdessert, pynt og undirhald.
Vit hava sum kunnugt 4 smakkir -- pluss umami sjálvandi....málið hevur eisini nógvar smakkir, orð og brigdi. Vit hava 5000 smaksleykir, sensorar á tunguni og matur kann vera beiskur , søtur, súrur, saltur, ræstur.. .....Men nú orðini....tess betur tú dugir málið, tess størri orðatilfar og tess fleiri brigdi tú kennir, tess fleiri sensorar hevur tú.......
Eg var einaferð til eksamiu í enskum máli og ein av uppgávunum var at kommentera nakrar setningar, sum allir søgdu tað sama, teir ljóðaðu so:
My beloved parent has joined the heavenly quoir. (Mín kæri faðir er fluttur í annað ljós.)
My father has passed away. (Pápi er deyður)
The old man has kicked the bucket. (Gamli hevur parkerað tuflurnar).
Upplýsingin er tann sama í øllum trimum setningunum, men tú fært sera ymiskar eykaupplýsingar við teimum valdu orðunum.
Meiningar og orð kunna vera beisk, søt, hørð og hvøss sum grót, floyalsmjúk sum vellingur, luftkend sum candy floss.
Tað ger ikki tað sama, hvussu vit snakka. Ymsar støður krevja ymiskt málbrúk. Áhugavert kjak var í ALSO í ÚF ein morgunin. Lurtarar høvdu skrivað inn og funnist at, at panelið brúkti so ljót orð, eiðir og illbønir. Og eisini var spurningurin havdur á lofti, um suðuroyingar brúka fleiri illbønir enn norðoyingar, og um fólk, sum eru í útvarpinum skula sleppa at tosa sítt egna heimamál, sjálvt um tað er fult av eiðum og illbønum, og spurningurin um tey, sum arbeiða í útvarpinum hava aðrar skyldur málsliga enn tey, sum viðtal verður gjørt við. Sjálv haldi eg, at eiðir og illbønir sjálvandi eru partur av málinum, men skula bert brúkast, tá ið veruliga stendur á. Kjakið er sera viðkomandi, jú eiðir og fremmandorð lita málið, geva tí koloritt. Men um tað verður ov nógv bara helvitis lort ella cool og lekkirt, og um vit alla tíðina senda smíl og grátmyndir í staðin fyri at brúka orð, so fækka orðini , meðan vit sita og eta somu pizza hvørt kvøld framman fyri skíggjan.
Mítt arbeiði í løtuni er at undirvísa útlendingum í føroyskum, og tað gevur mær unikt innlit í , at móðurmál í Føroyum er ikki bara føroyskt. Næmingar í løtuni umboða Filipsoyggjar, Kambodja, Kina og Hong Kong, Peru, Frankaríki, Russland, Ukreina, Kroatia, Rumenia og Slovakia og Japan og tey læra meg, at føroyskt kann eisini vera fremmandamál ella annað mál, føroyskt sum fremmandamál eigur at verða skipað sum sjálvstøðug lærugrein við krøvum og skikkaðum lærarum. Tað er ótrúligt, hvussu lítið skal til fyri at gera seg forstáiliga: meg síggja hon SMS/eg ikki dáma kjøt, men eisini ótrúligt, hvussu nógv skal til fyri at ogna sær málið fult og heilt. Eitt annað, sum henda undirvísing, repeterar fyri mær er, hvussu stórur munur er á talaðum og skrivaðum føroyskum. Næmingarnir lurta eftir talaðum føroyskum og herma, tey duga stuttligar vendingar úr Vágoynni ella av Viðareiði. Eg vil gjarna læra tey talað mál, men eg má eisini brúka tekstir, og eingir tekstir sum eru á føroyskum eru á føroyskum talumáli. Nå, so lurta vit eftir útvarpinum, tey tosa, tað má vera talað mál....men har er avbjóðingin enn størri, vit hava lurtað eftir tíðindasendingum og eftir ALSO, tey forstanda ikki eitt orð. Kringvarpið skuldi sæð hetta sum eina avbjóðing, tey kundu hjálpt til við sendingum til henda bólk av borgarum, sendingar til útlendingar við útlendingum. Ikki bara eina sending har vit útstillað útlendingarar, telja tey og teirra lond og “snakkka” um integratión. Skula kanska lata tey útlendsku sjálvi fáa orðið.
Nógvar máliskur eru, sum brúka smakk sum metaforu fyri kenslur. Øll vita at “feitt” er gott, at vera eddikasúrur er ikki gott, at stroya salt í sárið í fluttari merking er sálarkvøl, eitt uppskot á tingi kann vera soltið og mangla kjøt.
Orðabókin sigur , at ræst norðanfyri í fluttari merking merkir giggut ell gimmut, undir tí tulkingini er hetta vanliga undirlutalæti, sum vit eisini síggja í øðrum orðum, føroyskt er giggut, útlendskt er cool. Tað hevði hóskað betur, um ræst í fluttari merking var: sterkt, kraftugt, stimbrandi, serstakt osfr.
So lat meg enda við eini ræstari yrking, so kunna tit sjálvi avgera um hon er stimbrandi ella pyntilig og dessertkend. Tá ið alt kemur til alt er ein yrking eins og ein máltíð ein subjektiv uppliving.
Yrkingin er orðini hjá okkara prísvinnandi yrkjara úr áttatiárunum. Orðini (1985) eftir Róa Patursson.
[3].jpg){kind=link}
[3].jpg){kind=link}